Lastigin-Tarihcesi-ve-Gorevleri
Lastiğin Tarihçesi
Tekerlek lastiğinin ilk adımı J.B.Dunlop’un oğlulunun üç tekerlekli bisikleti için tahta bir tekerlek üzerine lastik solusyonu emprenye edilmiş çadır bezini çivilerle tutturup hava ile şişirerek elde ettiği basit lastik modeli ile atılmıştır.
Bugünkü manada lastiğin geliştirilmesi 1900 yılların başlarında gerçekleşmiştir. Bugün lastiklerde yaygın olarak kullanılan ana hammadde olan kauçuk önceleri sadece G.Amerika’da, sonraları Malezya, Endonezya, Srilanka ve diğer Güneydoğu Asya ülkeleri ve Brezilya’da yetiştirilen kauçuk ağacından elde edilimektedir. Kauçuk önceleri değişik amaçlar için kullanılmış, ancak lastik sektöründe kullanımı Goodyear’ın kauçuğu kükürt ile pişirip (vulkanizasyon) şekillendirmesiyle gerçekleşmiştir. Bundan sonra lastik teknolojisinde Dunlop’un topuklara çelik teller yerleştirmesi ve iç lastiği geliştirmesi ile hızlı bir gelişme başlamış ve 1920’li yıllara gelindiğinde Pnömatik tekerlek lastiğin ana maddelerine pamuktan yapılmış olan kord bezileri dahil olmuştur. Pamuktan daha mukavim kord ipliklerinin geliştirilmesi ile pamuk kord bezi yerine günümüzde yagın olarak kullanılan rayon, polyester ve nylon gibi sentetik kat bezleri ve çelik kordlar kullanılmaya başlanmıştır. Lastiklerin sınıflandırılması ve standardizasyonu 1940’lı yıllarda lastik kesit genişliği ve jant ebadından oluşan rakam-harf grubuna dayalı lastik ebat sistemi geliştirilmesiyle başlatılmıştır.
Lastiğin Yapısı
I- Lastiğin Elemanları:
Lastiği oluşturan elemanları görevlerine göre temel ve opsiyonel elemanlar olarak ikiye ayırabiliriz.
A- Temel Elemanlar:
1- Çapraz lastiğin temel elemanları
- Karkas Yapı
- Sırt
- Yanak
- Topuk
- Karkas Yapı
- Sırt
- Yanak
- Topuk
- Kuşak (çelik veya tekstil)
1-Çapraz Lastiğin Opsiyonel Elemanları
- Darbe katı
- Chafer
- Şeritler
- Dolgular
- Restriction veya takviye katları
- Şeritler
- Dolgular
- Chafer
Karkas:
Lastikte yükü taşıyan eleman basınçlı havadır. Sanılanın aksine karkas yük taşıma elemanı değildir. Ancak yükü taşıyan basınçlı havanın yapı içerisinde tutulması görevini karkas yapı üstlenir. Karkas, karışım matriksi içerisine tekstil veya çelik kordların katmanlar halinde yerleştirilmeleriyle elde edilir. Karkası oluşturan kordlar topuk teli demeti etrafında dolanarak yapının topuk ile kenetlenmesini sağlar. Lastiğin dayanıklılığını yük altındaki davranışlarını ve kapasitesini belirleyen yapıdır.
Sırt:
Lastiğin yol ile temasını sağlar. Motor gücünü yola aktararak, hızlanmayı ve çekişi , frenleme gücünü yola aktararak yavaşlamayı ve durmayı sağlar. Karkasın yapısını ısınma, aşınma, yarılma, kesilme gibi yoldan gelebilecek olumsuz etkilere karşı korur. Sırtta yer alan desen ve sırtı oluşturan kimyasal karışımın cinsi lastiğin yolda tutunmasını, çekişini, ıslak zemindeki davranışlarının, hareketini ve frenleme kabiliyetlerini belirler.
Yanak:
Karışım kaplaması vasıtasıyla karkasa yanlardan gelebilecek dış etkilere karşı lastiği korur. Lastiğin soğumasına yardım eder.
Topuk:
Karkas yapının uçlarının iki taraftan hiperstatik olarak kilitlenmesi fonksiyonunu üstlenen mesnetlerdir. Çelik tellerden oluşur , karışım malzemesiyle kaplanır , dairesel bir yapıya sahiptir.Topuğun bir diğer görevi de lastiğin janta montajını sağlamaktır.
Kuşak :
Radyal gövde yapısına sahip lastiklere özgü bir yapıdır. Topuktan topuğa 90° açı ile uzanan gövde katlarının üstünde yer alan ve sadece sırt bölgesinde bulunan 20° açılı çelik veya tekstil kord yapıdır. Bu yapı lastiğin hız performansını arttırıcı yönde etki eder. Lastiğin dönme direncinin azalmasını sağlar.
Lastiğin Opsiyonel Elemanları
Darbe Katı :
Lastiğin karkas yapısının üstü ile sırtın altındaki bölgede yeralan, özel kauçuk karışımıyla kaplanmış nylon esaslı kord malzemeden imal edilmiş tek veya birden fazla katmandan oluşan bir ara yapıdır. Bu tabaka artan hızlarda ve yük altında oluşan çarpılmalara karşı lastiğin sırt bölgesinin dayanıklılığını ve stabilitesini arttırır. Ayrıca bu yapı karkas yapının korunmasına , sırtın delinme ve kesilmelere karşı dirençinin artmasına yardımcı olur.
Chafer (Topuk Bezi):
Lastiğin topuk bölgesinde birleşen karkas yapı ile topuk yapısının üstünü örten ve lastiğin janta montajı ve demontajı esnasında oluşabilecek hasarlara karşı karkas yapıyı muhafaza eden, tubeless lastiklerde sızdırmazlık sağlayan ve Jant ile lastik topuğu arasındaki sürtünme nedeniyle oluşan ısıl etkileri ve aşınmayı azaltmayı sağlayan bileşenidir.
Şeritler :
Lastiği oluşturan katların uçlarına yerleştirilen ve lastik imali esnasında kat uçlarının açılmasını ve dağılmasını engelleyen karışım yapıdır. Ayrıca ekyerlerinin kapatılması amacıyla kullanılırlar.
Dolgular (Apex):
Lastiğin topuk bölgesinde ve kat dönümlerinde oluşabilecek boşlukları doldurmak amacıyla yer alan ve lastiğin janta oturma bölgesinin daha rijit olmasını sağlayan karışım yapıdır.
Takviye Katları :
Bazı lastiklerde sırt bölgesinde kullanılan dayanıklılık arttırıcı ilave bir yapıdır. Özellikle radyal binek lastiklerinde hız performansına artı yönde etki eder.
Astar :
Opsiyonel elemenlara ilave olarak tübeless lastiklerde lastiğin iç yüzeyinde topuktan topuğa uzanan ve lastiğin basınçlandırılmasında kullanılan gazın (Nitrojen, kuru hava vs.) ve nemin karkas yapıya sızmasını önleyen özel kimyasal karışımdan imal edilen yapıdır. Bu yapı lastiğin basınç tutması için kullanılan iç lastiğin yerini almıştır.
Lastiklerin Gruplandırılması
A-Gövde Yapılarına göre
1. Çapraz lastikler : Geleneksel gövde yapısıdır. Lastiğin gövdesini oluşturan katların her biri ötekine göre çapraz yöndedir. Katlardaki tekstil kord iplikleri bir topuktan diğerine dönme eksenine göre 30-40°lik açılarla uzanırlar. Her bir kat diğerini yaklaşık 90° lik açılarla çapraz keser.
2. Radyal lastikler : Lastiği oluşturan gövde katlarının tamamı aynı yönde uzanırlar ve birbirleriyle açı farklılığı yapmazlar. Katlardaki kord iplikleri (çelik veya tekstil) bir topuktan diğerine lastiğin dönme eksenine göre 90 derecelik açı ile uzanırlar. Katlar birbirleriyle paralel olup çaprazlama kesmezler. Katların üzerinde performansı arttırmak amacıyla zorunlu olarak 15 -20 derece açılı tekstil veya çelik kuşaklar bulunur. Katlarının ve kuşaklarının cinsine ve kullanım yerine göre de radyal lastikler şu şekilde sınıflandırılabilir.
a. Tekstil Gövdeli, Tekstil Kuşaklı Radyal Binek Lastikleri
b. Tekstil Gövdeli, Çelik Kuşaklı Radyal Binek Lastikleri
c. Tekstil Gövdeli, Çelik Kuşaklı Radyal Kamyon/Otobüs Lastikleri
d. Çelik Gövdeli, Çelik Kuşaklı Radyal Kamyon/Otobüs Lastikleri (All Steel Lastikler)
B-Kullanıldığı Yerlere Göre
Binek Lastikleri
Kamyonet / Minibüs Lastikleri
Kamyon / Otobüs Lastikleri
Traktör Lastikleri
İş Makinesi Lastikleri
Endüstriyel Lastikleri
Bisiklet / Motosiklet Lastikleri
Bahçe / Tarla Lastikleri
C-Kullanıldığı Yere Göre
Highway lastikleri ( normal yolda kullanılan lastikler)
Off road lastikleri (yol dışı kullanım -arazi lastikleri )
D-Hava tutma sistemine göre
İç lastikli lastikler ( Tube Type ) : Bu tip lastiklerde hava, lastik içine yerleştirilen ve iç lastik adı verilen özel kauçuk malzemeden imal edilmiş bir yapı içine muhafaza edilir. Lastiğin montajında kolon ve jant halkaları gibi ilave yapılar kullanılır.
İç lastiksiz lastikler (Tubeless) : İç lastiksiz lastiklerde hava, jant ve lastik arasına doldurulur. Bu nedenle havayı muhafaza etmek için lastiklerin iç yüzeyinde lastiğin imalat aşamasında yerleştirilen ve sızdırmazlık sağlayan özel karışımdan yapılmış ince bir astar bulunur ve özel tubeless jantı kullanılır.
İç lastiksiz lastiklerle iç lastikli lastikleri kısaca mukayese edersek;
E-Sırt Desenlerine Göre
Düz Tip Lastikler
Düz-Dişli Tip Lastikler
Dişli Tip Lastikler
Blok Tip Lastikler
Kar Çamur Tipi Lastikler
Askeri Tip Lastikler
(Lastiklerin sırt desenleri lastiğin kullanım amacı ve kullanım yerine göre tespit edilir.)
- İç lastiksiz lastiklerde lastik delindiğinde havası iç lastiklilere oranla daha yavaş boşalır ve bu nedenle sürüş emniyeti büyük ölçüde artar.
- İç lastiksiz lastiklerde iç lastik, kolon ve jant halkaları olmadığı için iç lastiksiz lastiğin sökülüp takılması daha kolaydır.
- İç lastiksiz lastik daha soğuk çalıştığı için daha uzun ömürlüdür.
- İç lastiksiz lastik kolon ve iç lastik kullanılmadığı için aracın toplam ağırlığı daha az olur